Przedsięwzięcia naukowe
Utworzenie w ramach Inicjatywy Doskonałości Uniwersytetu Jagiellońskiego grupy badawczej „Wiedze lokalne w teatrze i performansie ostatniego dwudziestolecia wobec niesprawiedliwości epistemicznej. Perspektywa Polski i Ukrainy”. Wrzesień 2022-październik 2023
W skład grupy badawczej wchodzą: prof. UJ dr hab. Ewa Bal (kierownik Pracownik Pracowni Badań Wiedzo-Twórczych Kultur Lokalnych) prof. dr hab. Agnieszka Matusiak (Uniwersytet Wrocławski, kierownik Centrum Transkulturowych Studiów Posttotalitarnych na Wydziale Filologicznym UWr), prof. dr hab. Maiia Harbuzyuk (Narodowy Uniwersytet Imienia Ivana Franki we Lwowie, Dziekan Wydziału Kultury i Sztuk), prof. dr hab. Oleksandr Pronkevych, Dziekan Wydziału Języków Obcych na Narodowym Czarnomorskim Uniwersytecie imienia Petra Mohyły w Ukrainie, dr Łucja Iwanczewska (Uniwersytet Jagielloński, Katedra Performatyki) Iwona Woźniak (Dyrektor Teatru Zagłębia w Sosnowcu, kierownik Teatru Naumionego w Ornontowicach, Słuchaczka Studiów Doktoranckich na Uniwersytecie Śląskim)
Celem naukowym grupy badawczej jest przeformułowanie w kontekście Europy Środkowo-Wschodniej wyzwań stawianych w ramach dekolonialnego zwrotu w naukach humanistycznych i społecznych, poprzez rozpoznanie i opisanie takich XXI wiecznych lokalnych praktyk wiedzo-twórczych z obszaru Polski i Ukrainy, które byłyby odpowiedzią na różne formy niesprawiedliwości epistemicznej poprzedniego stulecia, typowe dla regiony Europy Środkowo-Wschodniej. Punktem wyjścia naszej refleksji nad sposobami wyjścia z poznawczej opresji jest opisane przez Boaventurę de Sousa Santosa doświadczenie wiedzobójstwa (epistemicide) wspólnot poddanych imperialistycznej i kolonialnej władzy, przejawiające się chociażby w utracie bądź marginalizacji lokalnych języków i związanych z nimi systemów czasoprzestrzennych kognitywnych odniesień a także możliwości wytwarzania i dystrybucji wiedz lokalnych w ramach systemu akademickiego zdominowanego przez tak zwane centra wytwarzania wiedzy, kojarzone z Ameryką Północną i Europą Zachodnią. Badania zespołu mają zatem odpowiedzieć na pytanie, jak skutecznie przeciwstawić się wiedzobójstwu w odniesieniu do kontekstu kulturowego Europy Środkowo-Wschodniej, które stało się możliwe dopiero po transformacyjnym przełomie w Polsce i w Ukrainie po 2004 roku. Jest to data poniekąd symboliczna, gdyż stanowi zwieńczenie procesu uniezależnienia się od wpływów sowieckiej przeszłości: wejściem Polski do Unii Europejskiej, a w przypadku Ukrainy, z tzw. Pomarańczową Rewolucją związaną z wyborem prozachodniego modelu rozwoju tego kraju i uniezależnienia się od wpływów Rosji. Wstępnie rozpoznanymi przez nas przykładami wiedzobójstwa mogą być zatem powojenne polityki polonizacji i rusyfikacji czy sowietyzacji lokalnych społeczności w obu krajach (zwłaszcza Ślązaków, Łemków, Bojków i Hucułów) a w skrajnych przypadkach przykłady ludobójstwa, czystek etnicznych, czy typowych dla całego okresu powojennego forsowanych wysiedleń i przesiedleń. Bardziej współcześnie wiedzobójstwo lokalnych praktyk kulturowych kojarzyć się może ze współczesnymi neoimperialnymi praktykami związanymi z szybkim rozwojem kapitalizmu w XXI wieku i przymusem cywilizacyjnego postępu (który skutkuje zanikaniem lokalnych społeczności, mniejszościowych języków i kultur) czy też neoimperialnymi praktykami szerzenia postprawdy, typowymi dla współczesnych reżimów autorytarnych. Niniejszy projekt ma zatem na celu zdefiniowanie pożytków poznawczych, jakie może przynieść badanie praktyk wiedzo-twórczych kultur lokalnych, czyli odzyskiwanie utraconych lub zmarginalizowanych, ale wyraźnie lokalnie usytuowanych sposobów widzenia i konceptualizacji świata w tej części globu dla rozwoju nauk humanistycznych jak i reorientacji geopolityki wiedzy.
Za narzędzie i jednocześnie materiał badawczy owego dekolonialnego działania przyjmujemy sztuki performatywne oraz performanse kulturowe XXI wieku, które chcemy potraktować, zgodnie z najnowszymi trendami humanistyki afirmatywnej, jako przykłady swoistych laboratoriów poznania, konkurencyjnych wobec procesów wiedzo-twórczych typowych dla akademii. Wierzymy bowiem, że proponowane w ich ramach możliwe do zrealizowania mikroutopie (Jameson, 2007) nowych lub tradycyjnych kolektywnych identyfikacji kulturowych i mikrospołeczności oraz spekulatywne wizje przeszłości lub przyszłości owych wspólnot, spełniać mogą funkcje kompensacyjne, afirmatywne lub apotropaiczne w pespektywie globalnych przemian i wyzwań współczesności i przyszłości.
Efektem naszych prac badawczych będzie wspólna monografia w języku angielskim, której wydanie planujemy na koniec 2023 roku w międzynarodowym wydawnictwie naukowym. Jej opracowanie poprzedzać będzie roczne seminarium naukowo-badawcze, którego efekty cząstkowe efekty można będzie śledzić w ramach wykładów on-line poszczególnych członków grupy oraz podczas międzynarodowej konferencji planowanej na maj 2023 roku.
Inne przedsięwzięcia naukowe:
20-24 czerwca 2022 roku Udział kierownika Pracowni w międzynarodowej konferencji naukowej International Federation for Theatre Research w ramach Femminist Working Group z referatem “Apparently Innocent Games, or on Testing Old/New Epistemologies from Central and Eastern Europe”.
12 miesięczny minigrant badawczy POB Heritage Inicjatywy Doskonałości UJ zatytułowany:
kwiecień 2021-kwiecień 2022: „Usytuowane poznanie na ruinach Europy Wschodniej i Zachodniej”, kierownik minigrantu: Ewa Bal, kwota dofinansowania 15.000 PLN
Organizacja konferencji naukowej:
Strefy KON/TAKTU- STREFY KON/FLIKTU jako narzędzie rozpoznawania współczesnej rzeczywistości kulturowej.
Miejsce: Zagłębiowska Mediateka, ul. Kościelna 11, Sosnowiec, 8-10 IX 2021
Organizatorzy instytucjonalni: Teatr Zagłębia, Zagłębiowska Mediateka, współorganizatorzy instytucjonalni: Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego oraz Katedra Performatyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego
Organizator i pomysłodawca konferencji: dr hab. Ewa Bal, prof. UJ współpraca: Iwona Woźniak, (Dyrektor Teatru Zagłębia ), Agata Kędzia (Teatr Zagłębia w Sosnowcu)
Komitet naukowy konferencji: prof. dr hab. Ewa Wąchocka (UŚ), dr hab. Dorota Fox prof. UŚ, dr hab. Ewa Bal prof. UJ
Konferencja naukowa jest jednym z elementów projektu Zagłębie//Śląsk, realizowanego w sezonie teatralnym 2021/2022 i opartego o współpracę dwóch czołowych instytucji kultury regionów Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska, czyli Teatru Zagłębia z Sosnowca i Teatru Śląskiego z Katowic.
https://teatrzaglebia.pl/strefy-kon-taktu-strefy-kon-fliktu-program-konferencji/